Stemklachten

Inleiding

Hoe werkt de stem?

Stemmen zijn het eerste wat je hoorde toen je nog in de baarmoeder van je moeder zat. Je stem is persoonlijk en ontzettend belangrijk in het sociale contact. Stemgeluid wordt gemaakt dankzij de stembanden; twee symmetrische lipvormige witte banden of plooien, die bekleed zijn met glad slijmvlies. Tijdens het inademen staan de stemplooien of stembanden van elkaar af en zuig je lucht aan naar de longen. Bij de uitademing staan de stembanden uit elkaar als je geen geluid maakt. Als je wel stemgeluid maakt, openen en sluiten de stembanden tegen elkaar aan terwijl er lucht passeert. Die lucht komt vanuit je longen en luchtpijp en gaat langs je stembanden via je mond of neus naar buiten.

Geluid

Vergelijk het bijvoorbeeld met door je mond uitademen met je mond open; dan ontstaat er geen geluid. Als je je lippen tuit kan je fluiten; dan ontstaat er een geluidstrilling doordat lucht geperst wordt door een opening (die je met je lippen maakt). Dat effect heet het Bernoulli Effect.

Stemvorming

Stemgeluid ontstaat wanneer lucht in trilling wordt gebracht door de stembanden. Door de stembanden en spieren meer of minder aan te spannen, kan je de luidheid van de stem beïnvloeden; de intensiteit (schreeuwen of fluisteren). Ook de hoogte ofwel de frequentie van het stemgeluid kan je zo beïnvloeden (of je laag of hoog stemgeluid maakt: het aantal trillingen van de stemplooien per seconde).

Hees

Heesheid ontstaat doordat de stembanden niet meer over de gehele lengte glad sluiten. Ergens langs de stembanden ontsnapt dan lucht, en dat horen wij als heesheid.

Klachten van de stem

Een stemstoornis kan veel verschillende oorzaken hebben. Vaak komen de klachten door slecht stemgebruik of overbelasting van de stembanden. Dat gebeurt bijvoorbeeld als je je voetbalteam aanmoedigt vanaf de tribune of als je over harde muziek heen hebt moeten schreeuwen om elkaar te kunnen verstaan. Dergelijke heesheid gaat meestal binnen één tot twee weken vanzelf over.

Wanneer naar de huisarts

Als heesheid langer dan drie weken aanhoudt of vaker terugkomt, adviseren we je om contact op te nemen met je huisarts en je te laten verwijzen naar een KNO-arts. Stemklachten kunnen namelijk erg belemmerend zijn. Dat geldt zeker als je een sprekend beroep hebt, zoals docent, telefoniste, verkoper, vertegenwoordiger, verzorgend personeel of zangprofessional.

Stem en beroep

Stemklachten komen bij beroepssprekers vaker voor: bij 55% van de beroepssprekers (zoals leerkrachten), 40% bij de veelvuldig sprekende beroepsbeoefenaars (zoals vertegenwoordigers) en bij 20% van de niet beroepssprekers.

Waardoor ontstaan de stemklachten

Verkeerd stemgebruik kan de stemplooien forceren en (tijdelijke) schade veroorzaken. Dit kan ontstaan door te veel, te hoog of te luid spreken, roken, alcohol- en koffieinname, kuchen, schrapen, maagzuur, slijm achter in de keel, of chronisch hoesten. De mate waarin je je stem kan belasten verschilt per persoon, dat heeft te maken met hoe je bent gebouwd. Vergelijk het met iemand die heel lang is en daardoor makkelijker iets van de hoogste plank in de kast kan pakken, dan iemand die klein gebouwd is. Zo zit het ook met stembanden, de ene stem kan meer hebben dan de andere. Daarnaast kan emotie ook op je stem slaan; we schieten vol of we komen soms niet goed uit onze woorden als ons iets dwars zit. Stress heeft een negatieve invloed op de stem en stemgebruik.

Hoe verbeter je je stem

Je kan leren hoe je je stem het beste kan gebruiken, met hulp van een logopediste of stemtherapeut en er zijn ook veel filmpjes en video’s online beschikbaar. Meestal valt de stem niet zomaar in een keer weg, maar zijn er signalen die je kan leren herkennen. Deze signalen zijn bijvoorbeeld:

  • een droge keel na het spreken,
  • als spreken of zingen vermoeiend is,
  • regelmatig keelschrapen of kuchen,
  • een zeurend / branderig / pijnlijk gevoel in de keel,
  • verandering van stem: bijvoorbeeld schor, hees, rafelig, zacht.

Tips en adviezen voor een goede stemhygiëne

De volgende zaken hebben een negatief effect op de stembanden.

Het is dan ook raadzaam om deze zaken te vermijden.

  1. Kuchen, hoesten en keelschrapen. Door kuchen en/of keelschrapen komen de stembanden met veel kracht tegen elkaar aan. Daardoor kan plaatselijk (lokaal) het slijmvlies geïrriteerd en/of beschadigd raken.
    Wat kan je doen in plaats van kuchen/keelschrapen? Neem een slokje water, (kamille of salie-)thee, slik even voor je gaat spreken, neurie, of neem een snoepje. Zie voor meer informatie ook onze folder over brokgevoel.
  2. Schreeuwen, lang spreken, vaak en luid roepen, krijsen en gillen is voor de stemplooien zeer belastend.
    Vermijd lawaaierige omgevingen en beperk de afstand tussen jou en je gesprekspartner. Eventueel kan je een microfoon, megafoon, telefoon, of een fluitje gebruiken. Gebruik een stemversterker als je langdurig luid moet spreken.
  3. Het is begrijpelijk dat mensen bij stemklachten denken dat zacht spreken beter is dan hard praten.
    Maar om te fluisteren moet je je stem sterk aanspannen, wat niet lang vol te houden is door de wrijving ter plaatse van uw stembanden. Dat zorgt voor overbelasting en irritatie op de stembanden en kan de klachten juist verergeren.
  4. De inname of inademing van prikkelende producten zoals alcohol, roken, verf, sommige schoonmaakmiddelen, koffie en lijm is op de lange duur erg slecht voor de stem en stembanden.
  5. Omstandigheden: een verkeerde houding of ademhaling kan een negatief effect hebben, net als droge ruimten, airconditioning, luchtverontreiniging, allergieën, maagzuur, of chronische verkoudheid.
    Als je spreekt, ga dan rechtop zitten of staan en laat je schouders zakken. Adem bij voorkeur door de neus in. De neus zorgt er namelijk voor dat koude, droge en vuile lucht door het neusslijmvlies verwarmd, bevochtigd en gefilterd wordt, voordat de ingeademde lucht bij de stembanden komt.

Stembandzwellingen

Naast stemgebruik zijn er ook andere oorzaken van stemklachten, zoals infecties, goed- of kwaadaardige stembandknobbels of verlamming van de stemplooi(en).

  • Stembandknobbeltjes: dit zijn kleine goedaardige zwellingen op beide stembanden, bijna altijd op de grens van het voorste en middelste derde deel van het slijmvlies.
  • Stembandpoliep: dit is een gladde, onschuldige bolvormige zwelling van de stemplooi, bijna altijd eenzijdig.
  • Reinke’s oedeem: zwelling ofwel oedeem, meestal aan beide stemplooien, wat alleen voorkomt bij rokers. Deze zwelling ontstaat ook door roken, het veroorzaakt de zogenaamde ‘rokersstem’ en op de lange duur ook benauwdheid.
  • Laryngitis: dit is een ontsteking van het slijmvlies dat de stemplooien bedekt, die ontsteking kan acuut of chronisch zijn.
  • Granulomen: zwellingen op het achterste deel van de stemplooien. De afwijkingen kunnen zowel enkel- als dubbelzijdig voorkomen en ontstaan meestal na schade of irritatie.
  • Wat van bovenstaande zaken het minst voorkomt, maar wel het meest ernstig is, is een gezwel, een voorstadium van stembandkanker of stembandkanker. Dit ontstaat door roken en/of alcoholgebruik. Er is dan een lokale verdikking van een (of soms van beide) stemband(en).

Wat doet de KNO-arts?

De bovenstaande oorzaken van stemklachten zullen door een KNO-arts beoordeeld moeten worden door middel van stembandonderzoek. Een andere oorzaak van stemklachten is een stembandverlamming. Dan kan een van de stembanden niet meer goed sluiten tijdens het spreken en ontstaat vaak heesheid en soms kortademigheid bij spreken. Een stembandverlamming ontstaat doordat de zenuw die naar de stemband toeloopt zijn functie niet meer doet en is uitgevallen. Een KNO-arts kan zien of dat speelt bij stembandonderzoek.

Om je stemklachten te verbeteren kan je een aantal zaken zelf doen, zoals hierboven beschreven. In ieder geval is het belangrijk te stoppen met roken en alcohol drinken en de stemhygiëne adviezen toe te passen. Bij heesheid die vaak terugkomt of langer dan drie weken aanhoudt wordt stembandonderzoek door een KNO-arts geadviseerd.

Een vermoeden op een gezwel zal eerst door een KNO-arts met een kijkoperatie nader onderzocht moeten worden. Soms is een operatie in het geval van een cyste, poliep, granuloom of stembandknobbeltjes ook zinvol, dat zal uw KNO-arts met u bespreken. U vindt hier de folder over stembandoperatie.

Wanneer naar de logopediste?

Een behandeling door een logopediste wordt aangeraden bij stemklachten door belasting, stembandknobbeltjes of oedeem. Ook patiënten met een cyste, poliep of granuloom hebben vaak baat bij begeleiding door een logopediste. Wij werken samen met de logopedisten van de praktijk Oud-Noord.

Meer informatie en afbeeldingen vindt u op de site van de Nederlandse KNO-vereniging.